Scholen en leraren moeten het voortouw nemen bij goed coronabeleid op scholen
05 - 07 - 2022
Vooraf
Op verzoek van Leraren in Actie (LIA) heeft Ginny Mooy dit stuk geschreven. Het is volledig in overleg met LIA tot stand gekomen en LIA onderschrijft de inhoud voor de volle 100%. Het ‘sectorplan’ voor het onderwijs dat de PO-raad en VO-raad - de belangenbehartigers van de werkgevers in het onderwijs - op verzoek van de regering hebben geproduceerd is zwaar onvoldoende en wordt dan ook niet gesteund door de vakbonden.
LIA gaat daarbij nog een stap verder met het in samenwerking met Ginny publiceren van onderstaand stuk. Als de overheid en de sectorraden van PO en VO niet alles op alles willen zetten om de veiligheid van leraren, onderwijsondersteuners, leerlingen en hun familie te bewaken, zullen de scholen zelf het voortouw moeten namen, al dan niet in samenwerking met de vakbonden - de belangenbehartigers van de werknemers in het onderwijs.
Ginny Mooy is antropoloog. Ze hielp mee met de bestrijding van ebola in West-Afrika. Ze was lid van het kritische Corona RedTeam en doet onderzoek naar de invloed van gedrag op de pandemie.
- - - - - - - - - - - - - - - -
Als de overheid en sectorraden het voortouw niet nemen bij het maken van goed coronabeleid op scholen, moeten scholen en leraren dat zelf doen
Het was maart 2020, corona was een maand in Nederland. Toenmalig onderwijsminister Slob had net besloten de scholen te sluiten. Niet omdat het noodzakelijk was voor de kinderen, zo werd benadrukt, want in medisch opzicht zou er echt geen enkele reden toe zijn, maar omdat er zorgen leefden onder ouders en docenten. Het was Slob zeer tegen het zere been, lezen we in het boek Code Rood van Thijs Broer en Peter Kee. De scholen moesten zo snel mogelijk weer open, minister Slob zou zich daar persoonlijk hard voor maken. Maar, zo beloofde hij, eerst moest Nederlands onderzoek de besmettingsrisico’s op scholen in kaart hebben gebracht. Het RIVM ging in Noord-Brabant, destijds de coronabrandhaard van Nederland, aan de slag.
Rammelend onderzoek
Slob had zich met die belofte behoorlijk klemgezet. Het RIVM-onderzoek kwam maar niet van de grond. Uiteindelijk wachtte Slob het toch niet af. De scholen gingen eerst voor 50% open en een paar weken later was het allemaal weer als vanouds. Het RIVM-onderzoek hobbelde er achteraan. Vlak voor de zomervakantie van 2020 kwamen de resultaren van het onderzoek dan eindelijk uit. Het bevestigde Slobs beleid: Kinderen bleken nauwelijks bevattelijk voor het virus en als ze het wel kregen, dan gaven ze het niet door aan volwassenen. Detail: het onderzoek werd niet uitgevoerd in Brabant, maar in Utrecht tijdens de lockdown, terwijl kinderen thuiszaten en alleen volwassen zorgmedewerkers getest werden. Dus kwam het RIVM tot de conclusie: alleen volwassenen nemen zo’n besmetting mee het huishouden binnen. Nogal wiedes, als kinderen nergens naartoe mochten. Het RIVM-onderzoek rammelde, zo oordeelde ook de Onderzoeksraad Voor Veiligheid (OVV).
Wie niet meet…
In die tijd keek ik met enorme verbazing toe hoe dit uitgespeeld werd. In maart 2020 was het eerste onderzoek uit China uitgekomen waaruit bleek dat kinderen net zo bevattelijk waren als volwassenen. In april 2020 volgde een modelstudie waaruit bleek dat de sluiting van scholen zeker had bijgedragen aan het verminderen van verspreiding en uit een onderzoek van eind april bleek dat kinderen even besmettelijk, zo niet besmettelijker zijn dan volwassenen. In Nederland moffelden we het onder het tapijt. Er werd een actief ontmoedigingsbeleid gevoerd voor het testen van kinderen. Waren zowel ouder als kind ziek? Dan werd niet het kind getest, maar de volwassene. Voilà, weer bewijs erbij dat kinderen volwassenen niet kónden besmetten. Slob wilde verder ook niet weten hoe het op de scholen ging. Verzoek na verzoek om besmettingen op scholen bij te houden wees hij af. Klaar. Kinderen waren niet besmettelijk, de scholen waren veilig. Het was wat we wilden horen. Niemand kwam ertegen in verweer.
Onnodige plannen
In de zomervakantie analyseerden we met het Red Team, waar ik toen onderdeel van uitmaakte, alle literatuur en alle nieuwsberichten in binnen- en buitenland die er op dat moment waren over kinderen en corona. Het plaatje was niet best. Daarom verzamelden we alle mogelijke gegevens, spraken met leerkrachten en maakten met een denktank samen een plan voor de veilige heropening van scholen voor na de zomervakantie van 2020. Dat viel niet goed. Het was een onnodig plan blijkbaar, met een stoplichtmodel en voorspelbare waarden waarbij scholen maatregelen moesten nemen. Volkomen onnodig en bovendien idioot, kinderen waren immers nauwelijks besmettelijk. Ik ging de boer op, sprak onder andere met de PO-raad en VO raad, stuurde het naar de vakbonden, maar kreeg als reactie steevast – en met trots gebracht overigens – “wij volgen de richtlijnen van het RIVM”.
Wij volgen het RIVM
Lange tijd heb ik me ingezet voor het welzijn van kinderen en de situatie op scholen. Behalve Leraren in Actie was er geen enkele partij binnen het onderwijs die er iets van wilde horen. De ene school na de andere werd een brandhaard, maar dat kwam natuurlijk ‘omdat kinderen elkaar na schooltijd besmetten, op de fiets, of bij de supermarkt als ze tijdens de pauze een broodje gingen halen’. Het heeft me verbaasd dat iedereen, inclusief de media, dat een plausibele verklaring vond. Leerlingen zitten dus hele dagen dicht op elkaar in een slecht geventileerd klaslokaal en dan lopen ze het uitgerekend op als ze gezamenlijk naar school fietsen. De kranten schreven het op en terwijl Van Dissel tijdens een kamerbriefing vertelde dat kinderen echt, heus, vooral rónd school en niet óp school besmet raakten, liet de begeleidende grafiek juist zien dat de helft van de besmettingen op scholen plaatsvond. De bonden morden wat, maar gingen toch steeds akkoord met nóg soepeler regels voor testen, quarantaine en snottebellen. De bezwaren van Leraren in Actie landden nergens.
Langdurig ziek
De uitkomst kennen we inmiddels. Ruim 2.000 personeelsleden uit het onderwijs zitten thuis met langdurig covid. Nu zijn er dan eindelijk vakbonden die zich inzetten voor een compensatieregeling, maar dat is mosterd na de maaltijd. De klok kan niet worden teruggedraaid. De overheid is star waar het om long covid gaat: geen grote investering in biomedisch onderzoek, de werkgever krijgt compensatie (soms) en verder zoek je het maar uit. Dat baart zorgen, want ook het komende schooljaar zit het onderwijs in een zeer kwetsbare positie. Minister Kuipers heeft geen tools meer in handen om het onderwijs toch te kunnen sluiten en die wil is er ook niet.
Plannen die toch niet onnodig bleken
Onlangs werden de definitieve sectorplannen voor het onderwijs gepresenteerd: het onderwijs blijft zelfs in het zwartste scenario nog (deels) open. Wat schetste overigens mijn verbazing? Een deel van dat onderwijsplan is een soort stoplichtmodel, met kleurtjes en voorspelbaarheid. Het lijkt een sprekende kopie van ons ‘volstrekt onnodige’ Red Team plan van 2020. Alleen zijn de signaalwaarden een heel eind opgerekt. En is er geen écht plan voor de verbetering van ventilatie. Geen écht plan om kleinere klassen te maken, of voor hybride onderwijs. Er ligt geen plan om op scholen te testen, testen, testen, zodat besmettingen buiten de deur blijven. Geen plan voor quarantaine. En hoe gaat het snottebellenbeleid er precies uitzien? Er is eigenlijk helemaal geen écht plan. Alleen dat de scholen altijd, koste wat het kost open moeten blijven. Daartoe krijgen alle lokalen een CO2-meter. Wat je er precies mee moet, misschien komt dat dan wel volgend schooljaar. Net als die ventilatie. Volgens de volstrekt ontoereikende normen van het bouwbesluit dan. Áls dat al overal gehaald wordt. Verder moeten scholen het maar facultatief invullen.
De school als coronabrandhaard
Om het maar luid en duidelijk gezegd te hebben: iedere school kan een brandhaard worden. Zonder voorzorg moeten veel scholen straks toch de deuren (weer) sluiten of klassen naar huis sturen, net zolang totdat er toch een algehele scholensluiting komt. Want net als vorige jaren, gaan we niets significants doen tegen de verspreiding van het virus. Dus kinderen nemen het mee de school in, daar gaat het in de incubator, via de school weer de wijk in en binnen no-time is de hele omliggende gemeenschap besmet. Dichtbevolkte wijken, scholen met grote klassen, achterstandswijken en wijken waar veel weerstand is tegen maatregelen en/of vaccinatie zullen er de meeste last van ondervinden. Niet geheel toevallig zijn dat ook de wijken waar vaak ook kinderen met leerachterstanden leven en ongelijke kansen hebben in het leven.
Achterstanden
De school openhouden om leerachterstanden en ongelijkheid tegen te gaan om vervolgens juist díe klassen en scholen met de hoogste risico’s op maatschappelijke gevolgen te moeten sluiten, snijdt geen hout. Kinderen die vaak ziek worden omdat hun immuunsysteem onderuit getrokken wordt, kinderen die zich zorgen maken om zieke familieleden, kinderen die familieleden verliezen, ze hebben helemaal niets aan die benadering. Bovendien kunnen ook kinderen long covid krijgen, dat is niet bepaald zeldzaam. Kinderen kunnen de ontstekingsziekte MIS-C krijgen, en ook lijkt het erop dat de mysterieuze acute hepatitis direct of indirect een link heeft met covid-19. Verder weten we dat covid kan leiden tot depressie, mentale problemen, hartproblemen, diabetes, meer risico op Alzheimer en Parkinson, het kan de grijze massa aantasten en zelfs na een milde infectie kunnen cognitieve stoornissen optreden als gevolg van veranderingen in de hersenstructuur en het hersenmetabolisme. Hebben we de belangen van de kinderen wel écht voor ogen? Hebben we in het vizier dat mentale klachten ook juíst voorkomen bij kinderen die een traumatische gebeurtenis meemaakten rond het virus zelf? En hebben we door dat kinderen inmiddels de hoogste prijs betalen als het om herhaaldelijk besmet raken gaat?
Nederland blinkt uit in niets doen
Er is echt geen enkele goede reden te bedenken waarom we niet méér aan voorzorg zouden doen en heel veel goede redenen om dat wél te doen. Sterker, we zijn echt het enige land in Europa waar op de scholen of onder kinderen vrijwel niets wordt gedaan. Nederland doet onnodig weinig. Tijd om dat te veranderen. In de eerste plaats in de gemeenschap als geheel. Mondkapjes in openbare binnenruimtes en het OV, goede ventilatie, thuiswerken voor wie dat kan, een goed testbeleid en sluitende quarantaineregels. Als de school open moet blijven, dan moeten mensen er ook iets voor doen. Thuisblijven bij klachten, in quarantaine als je mogelijk besmet zou kunnen zijn, testen, mondkapje dragen, zoveel mogelijk afstand houden als er veel verspreiding is, verantwoordelijkheid nemen. En op scholen ook: kinderen kunnen 1 of 2 keer per week per klas getest worden om de school zoveel mogelijk vrij van besmettingen te houden. Ze kunnen FFP2 dragen in de gangen, kleinere klassen vormen of een mondkapje dragen ook tijdens de les. Door de verspreiding van corona buiten de school te houden, houden kinderen niet alleen zichzelf en hun leerkracht maar ook hun ouders en grootouders gezond, hun vrijetijdsbesteding en een compleet leven.
Een pandemische generatie
Dit is de generatie die in de toekomst met veel meer uitbraken van infectieziekten te maken zal krijgen. Laten ze op school al leren wat preventie is en hoe zuinig we moeten zijn op onze eigen gezondheid, die van onze naasten én die van mensen met cruciale beroepen. In de praktijk. Dat doe je door de beste bescherming te eisen, voor jezelf én voor de leerlingen. En dat is niet de overspannen CO2-meter die op zichzelf niets doet, raampjes open en winterjassen aan en voorrang bij vaccinatie. Dat laatste zou vanzelfsprekend moeten zijn, maar kan helaas ook een excuus vormen om verder niets meer op de scholen te hoeven doen. En pas op: over het effect van regelmatig besmet raken en daarbovenop veelvuldig boosteren is nog weinig bekend. Ook is het niet per se zo dat iedere volgende besmetting milder wordt. De vaccins beschermen goed tegen (acute) ernstige ziekte, maar ernstig ziek ben je niet alleen als je in het ziekenhuis moet worden opgenomen. Long covid kan ernstig invaliderend zijn en bij iedere nieuwe besmetting kan dat lot je deel zijn. We zitten nog midden in de pandemie en er is geen enkele reden om aan te nemen dat het virus vanaf nu alleen maar milder zal worden.
Geen taboes bij oplossen lerarentekort
Tweeduizend onderwijskrachten zitten nu thuis met long covid. Daar zitten de zieken van de Omikron-golven nog niet bij. Het RIVM berekende dat de helft van de mensen die besmet raken langer dan drie maanden klachten houdt, ongeacht vaccinatiestatus. Uit onderzoek van NIVEL blijkt dat 1 op de 5 mensen die besmet raken, long covid ontwikkelt. Scholen zijn regelmatig brandhaarden. Het lerarentekort loopt alleen maar op. En dan zie je in Amsterdam bijvoorbeeld, dat men noodgedwongen tóch digitaal onderwijs moet gaan inzetten. Ook moet op sommige scholen al overgestapt worden op een 4-daagse schoolweek. De onderwijsministers zeiden het vorige week al: het hele systeem moet op de schop en er kunnen geen taboes meer zijn. Nu staan er steeds meer 65-plussers voor de klas en het duurt niet lang meer of het plan om ouders voor de klas te zetten komt weer tevoorschijn. Er is zelfs al een school waar leerlingen uit de bovenbouw voor de klas staan. Na nog een paar golven Omikron zijn er misschien nog nauwelijks échte leerkrachten. Het is allemaal niet denkbeeldig. Als de scholen zo belangrijk zijn voor de maatschappij en de economie, is het nu tijd om een behoorlijke investering te doen.
Verdwijnende memo’s
Half juli ga ik samen met een groep van experts en belangengroepen om tafel met Ernst Kuipers, onder andere over plannen voor gezonde scholen (zie het rapport Uit Isolatie). Samen met Leraren in Actie schreven we ook een eigen plan. Tijd voor ministers Wiersma en Dijkgraaf om onze plannen, die tot nu toe genegeerd en aan de kant geschoven werden, te bespreken. Nu. Niet wéér pas over twee jaar, als tóch blijkt dat die plannen zo gek nog niet waren. Maar het wordt ook tijd dat leerkrachten en schoolleiders zelf kritischer naar het beleid kijken. We weten inmiddels dat er zaken verzwegen worden. Zoals die alarmerende memo van het RIVM die het overspoelen van de zorg al in heel vroeg stadium voorspelde en die op mysterieuze wijze verdween. En ik breng ook die jongeren die zogenaamd op de fiets besmet raakten in herinnering.
Eigen verantwoordelijkheid nemen
Minister Kuipers vindt dat iedereen zelf verantwoordelijkheid moet nemen, maar niemand neemt die daadwerkelijk. Verschuilen achter volstrekt ontoereikende plannen en RIVM-richtlijnen eindigt met long covid in de WIA. Zonder compensatie. En de kinderen? Die krijgen dan les van oma of opa, of een oudere broer of zus uit de bovenbouw. Misschien zal dit niet eens gechargeerd blijken te zijn. Tijd om reuring te maken, nog vóór de zomervakantie. Want Omikron B.5 is er al en zijn nog snellere broertje komt eraan. De najaarsgolf op de scholen begint direct na de zomervakantie. Ministers Kuipers en Wiersma moeten nu met een echt plan komen, met GGD-capaciteit voor een goed test- en quarantainesysteem, ventilatiesystemen of noodgebouwen uit de kast toveren, enzovoort. Ze hebben maar kort de tijd. Iemand moet ze tot actie manen.